
|
![]() |
|
Główne systemy wiatrów na kuli ziemskiej, pasaty, monsunyGłównymi czynnikami wpływającymi na funkcjonowanie systemu klimatycznego naszej planety są: dopływ promieniowania słonecznego, rozmieszczenie lądów i oceanów, ruch obrotowy Ziemi i orografia. Większość energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi otrzymuje strefa równikowa. Równikowy pas ciszy, znajdujący się w tej strefie, jest położony nieco na północ od równika, pomiędzy dwiema sferami wiatrów pasatowych. |
Powietrze opadające w rejonie zwrotników odpływa częściowo w stronę równika jako pasaty (czyli wiatry o składowej wschodniej), a częściowo w stronę biegunów, jako wiatry o składowej zachodniej. Strefy okołozwrotnokowe są czasem nazywane "strefą ciszy zwrotnika Raka" (na półkuli pn.) i "strefą ciszy zwrotnika Koziorożca" (na półkuli pd.). Określenie "końskie szerokości" wywodzi się z przeszłości i powstało przypuszczalnie w okresie, kiedy hiszpańskimi żaglowcami transportowano konie z Europy do Indii Zachodnich i Ameryki. W wyniku występującego w tych szerokościach geograficznych słabego wiatru lub jego całkowitego braku, statki często były unieruchamiane na środku oceanu. W trakcie przedłużającej się w ten sposób podróży występowały braki w wodzie pitnej. Aby zaoszczędzić wodę dla załogi, wyrzucano konie za burtę. |
Pasaty Wokół równikowego pasa ciszy powietrze unosi się i przemieszcza w kierunku biegunów. Jednak nie dociera ono tak daleko, gdyż w rejonie szerokości zwrotnikowych ("końskich szerokości") opada ku Ziemi. Następnie, już przy powierzchni Ziemi, odpływa z powrotem ku równikowi, w kierunku równikowego pasa ciszy. Powietrze przemieszczające się od zwrotników w kierunku równika podlega wpływowi siły Coriolisa, która powoduje odchylenie wiatru. Powstają wiatry północno-wschodnie na półkuli północnej, i południowo-wschodnie na półkuli południowej. Są to pasaty. Wynika z tego, że na obu półkulach, w obszarze międzyzwrotnikowym, wieją wiatry o składowej wschodniej. Niekiedy pasaty nazywa się też wiatrami wschodnimi, by uniknąć konieczności określania którą półkulę mamy na myśli. Natomiast w języku angielskim pasaty określa się jako "trade winds", czyli w dosłownym tłumaczeniu "wiatry handlowe", ponieważ umożliwiały one żeglugę przez ocean i handel z Nowym Światem.
|
![]() |
|
|
![]() |
Monsuny Cyrkulacja monsunowa jest skutkiem różnic w pojemności cieplnej kontynentów i oceanów, podobnie jak w przypadku bryzy lądowej i morskiej. Monsuny obejmują jednak swoim zasięgiem dużo większą powierzchnię. W lecie wiatry wieją zwykle znad oceanu, wywołując silne opady deszczu w głębi lądu. W zimie wiatry zmieniają kierunek i wieją znad lądu w stronę oceanu, co powoduje brak opadów. Słowo "monsun" pochodzi od słowa arabskiego "mau-sim", czyli: sezon, pora roku. Starożytni kupcy, żeglujący po Oceanie Indyjskim i sąsiadującym z nim Morzu Arabskim, używali tego określenia, aby opisywać system kolejno zmieniających się wiatrów, wiejących podczas zimy z północnego wschodu, a z przeciwnego kierunku - południowego zachodu, podczas lata. Zatem pojęcie "monsun" odnosi się właściwie wyłącznie do sezonowej zmiany kierunku wiatru, nie zaś do pojawiania się opadów atmosferycznych.
|
Chociaż termin "monsun" został po raz pierwszy sprecyzowany w odniesieniu do subkontynentu indyjskiego, cyrkulacja monsunowa występuje również w innych regionach świata: w Europie, Afryce, Australii oraz u zachodnich wybrzeży Chile i Stanów Zjednoczonych. W przybliżeniu 65% ludności świata żyje w regionach występowania monsunów. Najbardziej znana jest cyrkulacja monsunowa, która występuje w Indiach i w południowo-wschodniej Azji. Latem powietrze nad kontynentem jest cieplejsze niż powierzchnia wody, dlatego masy powietrza przemieszczają się znad oceanu w stronę lądu. Tu dochodzi do spotkania wilgotnych mas powietrza znad oceanu z powietrzem suchym znad lądu, co wywołuje opady deszczu. Napotykając na przeszkody orograficzne (wyżyny, góry), wilgotne powietrze podnosi się, co wywołuje obfite opady deszczu, w niektórych miejscach nawet ponad 10 000 mm! Podczas zimy cyrkulacja monsunowa zmienia kierunek, a przy powierzchni Ziemi przeważają wiatry wiejące znad lądu w stronę oceanu. Monsun letni trwa w Indiach zwykle od czerwca do września. W tym czasie duże obszary zachodnich i środkowych Indii otrzymują ponad 90% rocznej sumy opadów, podczas gdy południe i północno-zachodnia część kraju otrzymuje 50-75% rocznej sumy opadów. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych sięgają przeciętnie 200 - 300 mm, a najwyższe wartości osiągają w połowie monsunu letniego - w lipcu i sierpniu. |
![]() |
|
Deszcze występujące w południowo-wschodniej części Azji także są związane z oddziaływaniem monsunu. Największe sumy opadów odnotowuje się pomiędzy majem a wrześniem. W każdym z tych miesięcy wysokość średnich sum opadów wynosi zwykle 200 mm, a sumy opadów dla trzech miesięcy łącznie osiągają zwykle wysokość 1000 mm.
|
|
Recenzenci: Dr Ildikó Dobi Wantuch / Dr Elena Kalmár - Hungarian Meteorological Service, Budapeszt, Węgry
ostatnia aktualizacja: 2005-07-29
Tłumaczenie na język polski: Mgr Paweł Jezioro, Dr Anita Bokwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
Dodatkowe informacje:http://www.infoplease.com/ce6/weather |