Klimat i rolnictwo

Wzrastająca liczba ludności świata, a także fakt, że zwiększa się głównie ludność krajów biednych, nie zaś bogatych, stanowią wielkie wyzwanie dla współczesnego rolnictwa. Przewidywane zmiany klimatu mogą jeszcze pogorszyć obecną sytuację. 

Ryż, pszenica, rośliny strączkowe, maniok - to główne rodzaje żywności, które mają zaspokoić potrzeby wzrastającej liczby ludności. 

Wzrost liczby ludności i nierówności społeczne 

Od ponad 8000 lat ludzie prowadzą osiadły tryb życia i uprawiają rolę. Jednakże w ciągu ostatnich 500 lat liczba ludności na Ziemi gwałtownie wzrosła. W roku 1500 na naszej planecie żyło prawdopodobnie około 0,5 miliarda ludzi. W 1930 r. było nas 2 miliardy, w 2000 r. - 6 miliardów, a po roku 2050 będzie nas prawdopodobnie aż około 9-10 miliardów. Spowodowało to nie tylko dramatyczny wzrost zapotrzebowania na energię, ale także na żywność. 

Obecnie na Ziemi znajdują się wystarczające zasoby naturalne aby wyżywić wszystkich jej mieszkańców. Nikt nie cierpiałby z powodu głodu gdyby handel międzynarodowy nie opierał się na wyzysku najbiedniejszych, a nowoczesne metody produkcji rolniczej były powszechnie używane i dostosowane do lokalnych potrzeb. Niestety, w rzeczywistości w jednych regionach świata ludzie np. wykorzystują ogromne ilości wody po to tylko aby nawodnić swoje pole golfowe położone w suchym terenie, podczas gdy w innych regionach długie kolejki ustawiają się do studni, gdzie każdy może nabrać tylko kilka litrów wody koniecznych do ugotowania skromnego posiłku. Oczywiście w niektórych obszarach świata warunki klimatyczne są niesprzyjające dla rolnictwa. Jednakże główną przyczyną tak dużych nierówności są z jednej strony systemy polityczne faworyzujące bogatych i dodatkowo powiększające ich bogactwo, a z drugiej strony niestabilność polityczna, nieudolne gospodarowanie i wojny nękajace kraje biedne. 

Chociaż kraje bogate posiadają odpowiednie środki i możliwości aby zmienić tą sytuację, to najczęściej nie leży to w ich interesie aby pozbywać się przywilejów w celu wspierania rozwoju krajów nieuprzywilejowanych. 

3. Mapa pokazuje jak mogą zmienić się opady w Europie w ciągu kolejnego stulecia. W wielu regionach zimy (mapa po lewej) staną się bardziej wilgotne a lata (mapa po prawej) suchsze. Mapy pokazują wyniki modeli klimatycznych i są to jedynie przewidywania.
Źródło: Sweclim/Naturvardsverket

Nie zmieniaj tego co dobrze działa

Prawie we wszystkich regionach świata rolnicy przystosowali swoje metody pracy do panujących tam warunków klimatycznych. Zmiany zaś zawsze wiążą się z koniecznością nowych inwestycji. Zmiany klimatu natomiast mogą doprowadzić do pogorszenia warunków dla rolnictwa w skali globalnej. Chociaż wyższe temperatury i zwiększenie zawartości CO₂ w atmosferze nie muszą być czynnikami niekorzystnymi dla rolnictwa, to przewidywany wzrost częstości ekstremalnych zdarzeń pogodowych (wichury, powodzie, susze) może stanowić poważny problem. W niektórych regionach wyższe temperatury powietrza mogą być zjawiskiem korzystnym, zwłaszcza tam, gdzie na razie okres wegetacyjny jest bardzo krótki, ale w innych obszarach będzie to zjawisko niekorzystne. W Europie obszary północne, położone w Skandynawii i Rosji, mogą wiele zyskać dzięki ociepleniu pod warunkiem, że nie doprowadzi ono do wzrostu częstości powodzi. Natomiast kraje regionu śródziemnomorskiego prawdopodobnie ucierpią wskutek częstszych susz. 

Możliwe pozytywne i negatywne skutki zmian klimatu 

Skutki pozytywne:

• dodatni efekt fizjologiczny wzrostu zawartości CO₂ w powietrzu na rozwój roślin poprzez zwiększenie fotosyntezy,
• wydłużenie się okresu wegetacyjnego w obszarach położonych w wyższych szerokościach geograficznych wskutek wyższych średnich temperatur powietrza.

Skutki negatywne:

• zbyt szybki wzrost roślin z powodu zbyt wysokich temperatur powietrza, zbyt krótki okres rozwoju roślin, 
• mała dostępność wody z powodu zwiększonego parowania,
• zbyt krótki okres sprzyjający kwitnieniu. 

Wygrywają ci, którzy potrafią się dostosować 

Każda zmiana jest mniej dotkliwa dla tych, którzy są mniej wyspecjalizowani w swojej działalności i potrafią się szybko zaadaptować do nowej sytuacji. Przykładowo wirusy i bakterie, których cykl życiowy jest bardzo krótki, dostosowują się bardzo łatwo. Jednakże już np. lasy będą potrzebować kilku dekad aby przesunąć granice swego zasięgu bardziej na północ. Przesuwanie się stref występowania różnych gatunków będzie oznaczać dla rolników konieczność zmiany metod gospodarowania. Ponadto prawdopodobnie będą oni musieli radzić sobie z nowymi chorobami roślin, chwastami i szkodnikami. Nie tylko rośliny, ale także sami rolnicy będą w lepszej sytuacji jeśli będą umieli się szybko zaadaptować do nowych warunków. Ci, którzy będą mieć odpowiednie środki techniczne, finansowe i wiedzę aby wypróbować nowe metody nie ucierpią zbytnio.

Ci, którzy nie mogą sobie pozwolić na nawadnianie pól, pracują tradycyjnymi metodami od pokoleń na małych poletkach i sprzedają tylko tyle ile jest konieczne aby przetrwać i kupić ziarno siewne na kolejny rok, mogą stanąć w obliczu głodu albo być zmuszonymi zaprzestać uprawy roli, jeśli nie otrzymają wsparcia z zewnątrz. Pomyślny rozwój rolnictwa w przyszłości będzie w głównej mierze zależał od elastycznego podejścia rolników do nowych warunków, dobrego zarządzania, wyposażenia w odpowiednie urządzenia i maszyny oraz zdolności dostosowawczych przyszłych rolników, wspartych systemami wczesnego ostrzegania przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi. Biedni ucierpią w większym stopniu niż bogaci. Jeśli nie zostaną podjęte żadne działania zmierzające do zmniejszenia nierówności społecznych między narodami, to mogą się one stać zagrożeniem dla pokoju na świecie. 

Dalsze informacje o agroklimatologii, produkcji żywności i potencjalnym wpływie zmian klimatu, wraz z konkretnymi przykładami, znajdziesz w polu tematycznym KLIMAT I ROLNICTWO Encyklopedii Klimatologicznej ESPERE.

O tej stronie:

Autor: Dr Elmar Uherek - Max Planck Institute for Chemistry, Moguncja, Niemcy
ostatnia aktualizacja: 2004-12-18
tłumaczenie na język polski: Dr Anita Bokwa - Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków