Troposfera

Dowiedz się więcej!

Występowanie i zawartość gazów atmosferycznych (2)

Gdy chcemy znać stężenia mniej trwałych związków chemicznych w atmosferze, nie wystarczy tylko podać  jakąś cyfrę. Stężenia zależą bowiem w dużym stopniu od procesów chemicznych zachodzących w powietrzu.   
 

Profil pionowy

Zawartość gazów w powietrzu może być zróżnicowana w strefowo (w poziomie) w zależności od źródła ich pochodzenia, procesów pochłaniania i różnych parametrów fizycznych (dopływu światła słonecznego, temperatury, opadów, wiatru). Ale większość gazów wykazuje też różnice w zawartości w pionie. Często stosunek zmieszania maleje wraz ze wzrostem wysokości n.p.m., zwłaszcza nad tropopauzą i w warstwie dwóch kilometrów powyżej planetarnej warstwy granicznej (na którą bezpośrednio wpływa powierzchnia Ziemi), do wolnej troposfery. Wyjątkiem jest ozon, który ma najwyższy stosunek zmieszania i najwyższe stężenie w warstwie ozonowej w stratosferze. Ale nie musimy zaglądać aż tak wysoko. Większość procesów chemicznych ma miejsce w warstwie granicznej blisko powierzchni ziemi, gdzie emitowane są związki chemiczne.

Na wykresach poniżej można zobaczyć pionowe profile troposferyczne kilku organicznych i nieorganicznych gazów śladowych zmierzone przez samolot badawczy. Oprócz dwutlenku węgla, ozonu i metanu, typowe wielkości stosunku zmieszania to kilkaset ppt albo kilka ppb. Ale gazy widoczne tutaj należą do ważniejszych gazów śladowych, podczas gdy w atmosferze występują  setki innych gazów organicznych, które mają niższy stosunek zmieszania, rzędu tylko kilku ppt.
 

Zmierzone związki chemiczne:

CH₄ = metan
CO = tlenek węgla
CH₃OH = alkohol metylowy
CH₃COCH₃ = aceton
HCHO = formaldehyd

O₃ = ozon
NO = tlenek azotu
NOy = utlenione związki azotu bez NO, NO₂
PAN = azotan nadtlenku acetylu
CN = jądra skroplenia (cząstki)     
 

C₂H₆ = etan
C₂H₂ = acetylen = etyn
C₃H₈ = propan
C₆H₆ = benzen
CH₃Cl = metylochloroform

Gazy w troposferze

Pełny przegląd gazów śladowych i ich stężeń w troposferze jest w zasadzie niemożliwy. Ten sam związek może występować w niezmiernie niskim stężeniu na przykład nad oceanem, i w bardzo wysokim stężeniu w środowisku miejskim. Poza tym, kilkadziesiąt gazów posiada duże znaczenie. Dlatego poniższa tabelka jest tylko zestawieniem przykładów i podaje najczęściej spotykany zakres stosunku zmieszania (zwykle blisko ziemi), dla często mierzonych związków.
 

Główne gazy w atmosferze:

* Gazy stosunkowo równomiernie występujące na kuli ziemskiej,  których stężenia rosną w wyniku działalności człowieka. Dane z lat 2001-2003.  
 

Stosunek zmieszania, stężenia i różne jednostki:

Ilości gazów często są podawane w różnych jednostkach: 

dla stężeń: cząsteczki/cm³ albo µg/m³
dla stosunku  zmieszania: ppt (pmol/mol), ppb (nmol/mol), ppm (µmol/mol), % (10 mmol/mol)

Stosunek zmieszania jest często bardziej pomocny dla naukowca, ponieważ, gdy powietrze unosi się i rozszerza, to jego objętość rośnie i zmienia się wtedy stężenie, ale stosunek zmieszania pozostaje taki sam.
Konwersja jednej jednostki na inną zależy od ciśnienia (= wysokość) i ciężaru cząsteczkowego. Jeśli robimy obliczenie dla powierzchni Ziemi przy normalnym ciśnieniu około 1 bara, możemy wyrazić całkowitą ilość cząsteczek na objętość powietrza w następujący sposób:

1 mol = 22,4 l = 6 x 10²³ cząsteczek =>
1 cm³ = 2,7 x 10¹⁹ cząsteczek
1 dm³ = 1 l = 2,7 x 10²² cząsteczek
1 m³ = 2,7 x 10²⁵ cząsteczek

Przykład obliczenia:

2 µg/m³ = 2x10^-6 g/m³ NO₂ jest typową wartością dla dwutlenku azotu na obszarze pozamiejskim.
ciężar cząsteczkowy M(NO₂) = 46 g/mol
To oznacza: 2 x 10^-6 g/m³ = 4,3 x 10^-8 mol/m³ = 2,6 x 10¹⁶ cząstek/m³

Tak więc stosunek zmieszania wynosi około 2,7 x 10¹⁶ / 2,7 x 10²⁵ = 10^-9 = 1 ppb

Ponieważ ozon ma podobny ciężar cząsteczkowy, M(O₃) = 48 g/mol, możemy z grubsza powiedzieć, że
2 µg/m³ ozonu = 1 ppb
To obliczenie jest właściwe tylko dla powierzchni Ziemi, gdzie żyjemy. Tak więc, aby zmierzyć dla przypadków smogu ozonowego na obszarach miejskich możemy teraz obliczyć:
120 µg/m³ = 60 ppb -> wysoki poziom
240 µg/m³ = 120 ppb -> bardzo wysoki poziom, wykluczone sporty, ryzyko dla zdrowia
360 µg/m³ = 180 ppb -> niezmiernie wysoki poziom, bardzo niebezpieczny dla układu oddechowego, należy pozostać w domu!

Zajrzyj także na te strony!

Więcej objaśnień na temat stężeń i stosunku zmieszania można znaleźć w:
Stratosfera - Wiadomości podstawowe - Część 1 - skład
 

O tej stronie:

Autor: dr Elmar Uherek - Max Planck Institute for Chemistry, Moguncja, Niemcy
Recenzent: dr Rolf Sander - Max Planck Institute for Chemistry, Moguncja, Niemcy - 2004-05-18
Ostatnia aktualizacja: 2004-04-06
Tłumaczenie na język polski: mgr Jerzy Bojan, Zespół Szkół, Proszowice; dr Anita Bokwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków