Człowiek i klimat

Wiadomości podstawowe

Źródła emisji

Spośród wszystkich gazów cieplarnianych emitowanych wskutek działalności ludzkiej, dwutlenek węgla ma największy udział w antropogenicznym zwiększeniu natężenia efektu cieplarnianego; nie tylko dlatego, że emitujemy go w ogromnych ilościach, lecz także dlatego, iż utrzymuje się on przez długi czas w atmosferze zanim zostanie pochłonięty np. przez rośliny. Od czasu Rewolucji Przemysłowej ludzie wyemitowali ogromne ilości dwutlenku węgla wskutek zużycia paliw kopalnych (węgla, ropy, benzyny i gazu ziemnego).
 

Paliwa kopalne najważniejszym źródłem emisji 

Prawie cały emitowany przez ludzi dwutlenek węgla pochodzi ze spalania paliw kopalnych: węgla, ropy i gazu ziemnego. Paliwa kopalne powstały ze szczątków roślin i zwierząt, które obumarły miliony lat temu, a ich złoża znajdują się głęboko pod ziemią lub pod dnem oceanu. Kiedy spalamy te paliwa uwalniamy nie tylko energię, ale i CO₂.
 

Mimo, że większość emisji CO₂ pochodzi ze źródeł naturalnych, takich jak rozkładająca się roślinność, to właśnie emisja antropogeniczna jest języczkiem u wagi i zaburza naturalny obieg węgla, prowadząc do globalnego ocieplenia. Naturalne emisje CO₂ stanowią ogniwo krążenia węgla między atmosferą, oceanem a roślinnością lądową. Przykładowo, zarówno gnicie drzew, jak i oddychanie zwierząt i ludzi jest źródłem emisji CO₂, ale rośliny następnie pochłaniają go w procesie fotosyntezy, w ilościach podobnych do wydzielanych.
 

Gdy spalamy paliwa koplane, dostarczamy do atmosfery dodatkowe ilości węgla, które nie były wcześniej włączone w naturalny obieg tego pierwiastka. Uwalniamy węgiel pochodzący ze złóż znajdujących się głęboko pod ziemią lub pod dnem oceanu, który w innym wypadku pozostałyby tam uwięziony. Tak więc spalanie węgla, ropy i gazu wprowadza dodatkowe ilości węgla do jego naturalnego obiegu. Tak powstaje nadmiar CO₂, który utrzymuje się w atmosferze przez długi czas.  
 

Rola wylesiania  

Spalanie drewna lub innych rodzajów biomasy (szczątków organicznych) daje efekt w postaci znacznych ilości CO₂. Jednakże, jeśli na miejscu lasów, które zostały spalone, wyrosną nowe drzewa i rośliny, to pochłoną one tyle CO₂, ile zostało uwolnione w czasie spalania. W ten sposób cykl obiegu węgla pozostaje w równowadze.

Z drugiej jednak strony ciągłe wylesianie prowadzi do zaburzenia obiegu węgla, które może zwiększyć efekt cieplarniany na wiele różnych sposobów. Wylesianie (deforestacja) oznacza usuwanie lasu (karczowanie) w celu uzyskania drzewa na opał, lub zamienianie zalesionych terenów na tereny rolnicze albo pastwiska, bez sadzenia nowych drzew na to miejsce. Bez względu na to, czy ścięte drzewa zostaną spalone, czy też zostaną zostawione i będą same się rozkładać, spowoduje to wydzielanie CO₂. Jeśli nie zasadzi się nowych drzew, to nie będzie możliwości pochłaniania uwolnionego węgla co oznacza, że zwiększy się ilość CO₂ w atmosferze.
 

Kolejny winowajca: metan 

CO₂ jest najważniejszym gazem cieplarnianym ze względu na występowanianie w stosunkowo dużych ilościach w atmosferze, ale nie jest on jedynym sprawcą efektu cieplarnianego. Metan (CH₄) jest także gazem cieplarnianym, i to znacznie wydajniejszym niż CO₂, choć utrzymuje się w atmosferze znacznie krócej. Tak jak w przypadku CO₂, istnieją dwa źródła emisji metanu: naturalne to rozkładanie się (gnicie) drewna i procesy beztlenowe zachodzące na terenach bagiennych, natomiast antropogeniczne to uprawa ziemi, hodowla zwierząt i utylizacja odpadów. Działalność ludzka powoduje emisje także innych gazów cieplarnianych: podtlenku azotu (N₂O) i licznych przemysłowych składników syntetycznych, zawierających fluor (są one znane jako HFC, PFC i SF₆).
 

Bogate kraje emitują najwięcej

Największy udział w emisji gazów cieplarnianych mają bogate, uprzemysłowione państwa, takie jak kraje Unii Europejskiej lub USA. Emisje przypadające na 1 mieszkańca są w krajach bogatych wielokrotnie większe, niż w przypadku państw ubogich (patrz ryc. 4). Jednak nawet najbiedniejsze państwa rozwijają się i podwyższają standardy życia swoich mieszkańców, można się więc spodziewać, że nastąpi tam znaczny wzrost emisji. Chiny to, po USA, kraj emitujący najwięcej. Indie zwiększyły emisję o ponad 50% od 1990 r. i znajdują się obecnie na  pozycji szóstej. Nie zmienia to jednak faktu, iż, biorąc pod uwagę średnią emisję na głowę mieszkańca, daleko jeszcze państwom rozwijającym się do krajów bogatych.
 

O tej stronie:

Autor: Camilla Schreiner - CICERO (Center for International Climate and Environmental Research - Oslo) - Norwegia
1. Recenzent: Andreas Tjernshaugen - CICERO (Center for International Climate and Environmental Research - Oslo) - Norwegia - 2004-01-20 
2. Recenzent: Knut Alfsen - Statistics Norway - Norwegia - 2003-09-12
Konsultacja dydaktyczna: Nina Arnesen - Marienlyst school in Oslo - Norwegia - 2004-03-10
ostatnia aktualizacja: 2004-03-27
Tłumaczenie na język polski: Mgr Sebastian Wypych, Dr Anita Bokwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków